Το μυστικό στις τοπικές κοινωνίες είναι… κοινό

Επιστολή αναγνώστη

Στις τοπικές κοινωνίες, τα μυστικά σπανίως παραμένουν... μυστικά. Η εγγύτητα των ανθρώπων, η καθημερινή συναναστροφή, η ευκολία διάχυσης της πληροφορίας –είτε με θεσμικό είτε με ανεπίσημο τρόπο– και, κυρίως, το μείγμα συναισθημάτων, αντιπαθειών και ιδιοτελών συμφερόντων, διαμορφώνουν ένα πεδίο όπου η μυστικότητα καθίσταται σχεδόν αδύνατη. Στις γειτονιές, στα καφενεία, στα τοπικά γραφεία και στους διαδρόμους της αυτοδιοίκησης, όλα «κυκλοφορούν».

Η πληροφορία στα τοπικά κοινα διαστρεβλώνεται, υπερβάλλεται, άλλοτε διασταυρώνεται και άλλοτε χρησιμοποιείται εργαλειακά. Οι δημοτες δεν μένουν απαθείς∙ παρατηρούν, συζητούν, ψιθυρίζουν, καταγγέλλουν – αλλά συχνά χωρίς συνέπειες. Διότι, σε πολλές περιπτώσεις, η ηθική κρίση συγχέεται με τον φθόνο, και η αλήθεια με την εικασία.

Και στο επίκεντρο αυτού του άτυπου πεδίου πληροφορίας βρίσκεται η τοπική εξουσία.

Η τοπική αυτοδιοίκηση, ο κατεξοχήν θεσμός εγγύτητας με τον δημοτη, είναι συχνά το θέατρο μικρών και μεγάλων εξουσιαστικών παιχνιδιών, όπου το "κοινό καλό" χρησιμοποιείται –όχι σπάνια– ως όχημα ιδιοτελών επιδιώξεων. Οι διαγωνισμοί, οι αναθέσεις, οι εξυπηρετήσεις, τα «έργα πνοής» και οι «αναπτυξιακοί σχεδιασμοί» καταλήγουν, αρκετές φορές, να υπηρετούν συγκεκριμένα πρόσωπα και συμφέροντα – όχι κατ’ ανάγκη τις ανάγκες των δημοτών.

Η διαχείριση δημόσιου χρήματος απαιτεί διαφάνεια και λογοδοσία. Όμως, πόσο εύκολη είναι η διαφάνεια όταν το ερώτημα δεν είναι αν κάποιος πλούτισε υπερβολικά, αλλά πώς το κατάφερε;

Διότι είναι άλλο να βλέπει κανείς έναν ιδιώτη επιχειρηματία ή έναν οικονομικά ευκατάστατο συνδημοτη να διαθέτει υλικά αγαθά – και άλλο να παρατηρεί έναν αιρετό να μπαίνει στην πολιτική με καθορισμένα οικονομικά όρια και να εξέρχεται εμφανώς «ανεβασμένος»∙ οικονομικά, κοινωνικά και καταναλωτικά. Και όλα αυτά, ενώ τα έντυπα Ε1 και Ε9 υπάρχουν ακριβώς για να αποτυπώνουν με ακρίβεια την οικονομική πραγματικότητα. Στην πράξη, όμως, η εφαρμογή των θεσμών ελέγχου είναι είτε επιφανειακή είτε χάνεται στη δαιδαλώδη γραφειοκρατία.

Δεν πρόκειται για εικασίες. Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία ερευνά ήδη περιπτώσεις χρηματοδότησης έργων τοπικής αυτοδιοίκησης, όπως τα ψηφιακά υδρόμετρα στους ΟΤΑ, για πιθανά φαινόμενα κακοδιαχείρισης και διαφθοράς. Κι αν αυτά συμβαίνουν υπό την αιγίδα ευρωπαϊκών ελέγχων, φανταστείτε τι μπορεί να διαφεύγει σε επίπεδο μικρότερης ορατότητας.

Η πραγματική κρίση, όμως, δεν είναι μόνο θεσμική. Είναι αξιακή.

Όταν το κοινό μυστικό είναι πως «όλοι τα παίρνουν», όταν ο πολίτης θεωρεί αυτονόητο ότι «κι εγώ τα ίδια θα έκανα αν είχα την ευκαιρία», όταν η κοινωνία αποχαυνώνεται στη λογική του "δεν βαριέσαι", τότε η ηθική πυξίδα έχει πάψει να λειτουργεί. Δεν είναι η κοινωνία που ελέγχει το σύστημα∙ είναι το σύστημα συμφερόντων –πολιτικό, εργολαβικό, οικονομικό– που ελέγχει την τοπικη κοινωνία.

Ο ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης είναι θεμελιώδης: να υπηρετεί την κοινότητα, να λειτουργεί με διαφάνεια, να εξυπηρετεί το συμφέρον του δημότη. Αν όμως παραδοθεί στη διαπλοκή, στην αδιαφάνεια και στην ατιμωρησία, τότε χάνει τον λόγο ύπαρξής της και γίνεται απλώς ένα ακόμα γρανάζι στη μηχανή αναπαραγωγής εξουσίας.

Όπως έλεγε και ο Αριστοτέλης για το δημόσιο χρήμα:

Τα κοινά χρήματα γίνονται αιτια συγκρούσεων, γιατί κανείς δεν τα φροντίζει σαν να ήταν δικά του, αλλά όλοι τα χειρίζονται σαν να ανήκουν σε κάποιον άλλον.

Διότι, τελικά, δεν φταίνε τα μυστικά∙ φταίει που τα ανεχόμαστε ως «κοινά».

ΚΡΙΤΩΝ